Η ανάπτυξη των ελληνικών πόλεων προσομοιάζει στις τεκτονικές αλλαγές του φλοιού της Γης. Ας θυμηθούμε τις περιόδους που διαμόρφωσαν οικιστικά και πολεοδομικά την Ελλάδα:
α) Η έντονη οικοδόμηση με την αλόγιστη και ανοργάνωτη, μπετοσχεδιασμένη κατάληψη κάθε ελεύθερου χώρου, γνωστή και ως «περίοδος της αντιπαροχής» των δεκαετιών ’60-’70. β) Η άναρχη κατάληψη του περιαστικού χώρου με την παραθεριστική κατοικία και τις μικρές και μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες, τις δεκαετίες ’80-’90. γ) Η περίοδος της προσπάθειας ανασυγκρότησης της ήδη υφιστάμενης προβληματικής πραγματικότητας, με καλλωπισμούς, άτολμα πολεοδομικά σχέδια και γιγαντισμό των κτιρίων, την περίοδο 1995-2010. δ) Και, τέλος, η δεκαετία της οικονομικής κρίσης και της πανδημίας, με το πρωτόγνωρο κενό δράσης σε κάθε δραστηριότητα.
Από το χθες στο σήμερα
Και ας έρθουμε στο σήμερα. Που χαρακτηρίζεται από την προσδοκώμενη οικονομική ανάπτυξη, που σκάει όπως το πρώτο φως της ημέρας και υπόσχεται ηλιοφάνεια, χωρίς εφησυχασμό και βεβαιότητες. Την έντονη τουριστική δραστηριότητα για πρώτη φορά και στα μεγάλα αστικά κέντρα, που πυροδοτεί την ανακαίνιση εγκαταλελειμμένων κτιρίων, την εγκατάσταση δραστηριοτήτων εστίασης και αναψυχής, την επιστροφή στα ιστορικά κέντρα, την επανεκκίνηση της δόμησης, ιδίως στο περιαστικό και παραθαλάσσιο περιβάλλον. Την κλιματική αλλαγή και την ευαισθητοποίηση στα περιβαλλοντικά ζητήματα, που ακόμη δεν μετέχει ενεργά στην καθημερινότητα και στον τρόπο σκέψης μας. Τους απρόβλεπτους παράγοντες (πόλεμοι, άνοιγμα αγορών, επιδημίες, φωτιές, σεισμοί, πλημμύρες) που καθόλου δεν συμμετέχουν στον όποιο κεντρικό ή ιδιωτικό προγραμματισμό.Από το σήμερα στο αύριο
Και ενώ σε όλες τις περιόδους τα σημάδια προβάλλουν φανερά, μόνο εμείς, λάτρεις του εφήμερου, δεν τους δώσαμε σημασία. Σήμερα, λοιπόν, είναι η στιγμή να αναστοχαστούμε, να αποφασίσουμε και να δραστηριοποιηθούμε: Στην επιστροφή στις πόλεις και τους οικισμούς με αναπλάσεις, με επαναχρησιμοποίηση των εγκαταλελειμμένων κτιρίων, με ανάδειξη των μνημείων, αρχαίων, βυζαντινών και σύγχρονων, με αναβίωση της «γειτονιάς» στα ιστορικά κέντρα, με έλεγχο χρήσεων γης και απελευθέρωση υψών και όγκων, με επιβολή αυστηρών αισθητικών και λειτουργικών κανόνων.
Ήρθε η ώρα η Ελλαδα να γίνει παγκόσμιο hub παραγωγικών δραστηριοτήτων, με γνώμονα τό περιβάλλον καί τα πλεονεκτήματα της χώρας με επιστροφή στις πόλεις καί τους οικισμούς, αξιοποιώντας τα υφιστάμενα κελύφη, με αναπλάσεις, συνεκτικότητα και αναβάθμιση.
Το ιστορικό κέντρο της Αθήνας
Έχει ωριμάσει η στιγμή το Ιστορικό Κέντρο της Αθήνας να διευρυνθεί με τις παλιές γειτονιές, Πατήσια, Παγκράτι, Καισαριανή, Καλλιθέα, Νέα Σμύρνη, που αποτελούν την ιστορική συνέχεια με εξαιρετικά δείγματα νεοκλασικών, bauhaus, αλλά και των πολυκατοικιών του μοντερνισμού των δεκαετιών ’60-’70. Οι γειτονιές αυτές θα πρέπει να ακολουθήσουν ανάλογους κανόνες χρήσεων −για να προστατευθεί η κατοικία−, προβολής και ανάδειξης των σημαντικών κτιρίων, αλλά και κινήτρων για τη διατήρησή τους. Οι περιοχές που περιβάλλουν το διευρυμένο Ιστορικό Κέντρο μπορούν να αντιμετωπισθούν με τόλμη, σύμφωνα με τις σημερινές ανάγκες, με αναθεώρηση των όρων δόμησης: μεγαλύτερα ύψη, δόμηση που να συνδυάζεται με μικρότερη κάλυψη και απελευθέρωση ελεύθερων ακάλυπτων χώρων σε κοινή χρήση. Το ίδιο ισχύει για τον Πειραιά, τη Θεσσαλονίκη και όλες τις μεγάλες πόλεις. Και, βέβαια, στη διατήρηση του φυσικού τοπίου, χωρίς παρεκκλίσεις στη δόμηση και κυρίως σε αυθαίρετα.Επανεκκίνηση τώρα
Η Ελλάδα ευνοείται από την ευρωπαϊκή της ταυτότητα, το κλίμα της, το φυσικό της περιβάλλον, την ποιότητα ζωής, το ταλέντο της νέας γενιάς και τις νέες συνθήκες απομακρυσμένης εργασίας. Ήρθε η ώρα η χώρα να γίνει παγκόσμιο hub παραγωγικών δραστηριοτήτων αλλά και λειτουργιών τριτογενούς τομέα − γραφεία, εμπορικά, εκθεσιακά, πολιτιστικά κέντρα. Θα πρέπει άμεσα να εφαρμοστεί η απαγόρευση δόμησης στα 100 τουλάχιστον μέτρα από τον αιγιαλό και η ανάπτυξη να ακολουθεί τη φέρουσα ικανότητα του παραλίου μετώπου και της ακτής. Να επιβληθούν εναλλακτικοί τρόποι μετακίνησης, όπου είναι εφικτό, και να γίνει επανεκκίνηση και πριμοδότηση επαγγελματικών δραστηριοτήτων τριτογενούς τομέα. Όλες οι αναπτύξεις, σε γειτονιές, συνοικίες, πόλεις, ανεξαρτήτως κλίμακας, θα πρέπει να είναι πολυλειτουργικές. Για όλα αυτά προφανώς χρειάζεται θέληση, σχεδιασμός, στοχοπροσήλωση, όραμα και συνέπεια.